Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хориг: Үндсэн хууль, улс төрийн тогтворт байдалд нөлөөлөх онцгой хандлага

2025 оны 10 дугаар сарын 20-ны өдөр, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга А.Үйлстөгөлдөр Үндсэн хуулийн хамгаалалтыг онцлон тэмдэглэж, УИХ-ын шийдвэрийг тэрбээр бүрэн хориг тавих хуваарьтай байгааг илэрхийлэв. Энэ шийдвэр нь улс төрийн тогтвортой байдал, хууль зүйн нэрийн дор өрнөж буй эрх зүйн маргаан, ардчиллын үнэт зүйлсийн хамгаалалтад чухал хүлээлт үүсгэж байна.

Эх сурвалжийн мэдээллийн цэгцтэй дүн:
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга А.Үйлстөгөлдөр өнөөдөр хийсэн мэдээлэлдээ, Үндсэн хууль бол ард түмнээс гарсан эрхэм дээд баримт бичиг тул эрх зүйн баталгааг хадгалах үүднээс УИХ-ын шийдвэрийг бүрэн хориглох болсныг онцлов. Энэ нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан эрх зүйн үндсэн зарчмуудыг хамгаалах, улс орны тогтвортой байдлыг хангах зорилготой хийгдсэн алхам гэж шинжээчид үзэж байна.

Мөн хууль зүйн бодлогын зөвлөх А.Бямбажаргал энэ тухай тайлбарлахдаа, “Ажлын тав хоногт хориг тавих эрх нь Монгол Улсад хууль зүйн үндсэн эрх бөгөөд тус эрхийнхаа хүрээнд Ерөнхийлөгч шийдвэр гаргаж байна” хэмээн онцлов. Тэрбээр, “Үндсэн хуульд ганцхан зарчим бий. Хориг бол улс төрийн биш, Үндсэн хуулийн эрхийн дагуух асуудал” хэмээн тодотгож, энэ шийдвэрийн онцлогийг тодорхойлсон.

Түүнчлэн, Монголын ардчиллын баталгаа нь түүхэн туршлагад гурван удаа хориг тавьсан тохиолдол байгаагүй бөгөөд, Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн хоёр гишүүн нэг өдөр огцорсон тохиолдол өмнө байгаагүйг онцлон дурдлаа. Энэ нь Монголын парламент, Ерөнхийлөгчийн хоорондох эрх зүйн маргаан, улс төрийн дарамт, эрх зүйн баталгааг хангахыг зорьсон онцгой алхам болохыг шинжээчид тэмдэглэж байна.

Тогтворгүй байдал, эрх зүйн баталгааны асуудал:
Монгол Улсад энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн хориг нь зөвхөн хууль зүйн хүрээнд бус, улс төрийн тогтворт байдалд ч нөлөөлөх эрсдэлтэй. Үндсэн хуульд заасан эрх зүйн хүрээнд Ерөнхийлөгчийн хориг тавих эрхийг ашиглах нь, улс орны эрх зүйн тогтолцоог илүү чангатгах, тэнцвэрийг хадгалах зорилготой ч, нөгөө талаар улс төрийн дарамт, эрх мэдлийн тэнцвэргүй байдалд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй гэдгийг шинжээчид анхааруулж байна.

Энэ нь цаашид Монгол Улсад эрх зүйн баталгааг хангах, ардчиллын үнэт зүйлсийг хамгаалах зорилгоор, улс төрийн хүчин хоорондох харилцаа, эрх мэдлийн тэнцвэрийг хэрхэн зохицуулахад нөлөөлөх нь судалгааны гол сэдэв болж байна. Мөн, дэлхийн жишигтэй харьцуулж үзвэл, олон улсын зарим орны тэнцвэртэй эрх зүйн тогтолцоо нь Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг хязгаарладаг ч, Монголд энэ шийдвэр нь илүү тодорхой, онцгой нөхцөл байдалтай холбоотойгоор хүлээж авсан юм.

Цаашдын үр дагавар, боломж:
Энэхүү хууль эрх зүйн алхам нь Монгол Улсад эрх мэдлийн тэнцвэрийг хадгалах, улс төрийн дарамтыг бууруулах зорилготой ч, нөгөө талаар эрх зүйн маргаан, улс төрийн зөрчилдөөн нэмэгдэх эрсдэлтэй байна. Тодруулбал, парламент, Ерөнхийлөгчийн хоорондох эрх мэдлийн тэнцвэрт нөлөөлөх, төрийн байгууллагын үйл ажиллагааг зогсоох эсвэл хурдтай шийдвэр гаргахад сорилт тулгарч болзошгүй.

Ийнхүү, Монгол Улс өөрийн онцлогт тохирсон эрх зүйн шинэчлэлийн алхмыг хийж буй энэ үед, цаашид эрх зүйн тогтолцоог илүү бат бөх болгох, ард түмний итгэл үнэмшлийг хадгалах чиглэлээр бодлого, хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох шаардлага үүсч байна. Үүнд, улс төрийн эрх мэдлийн тэнцвэрийг хангах, хууль зүйн баталгааг сайжруулах, олон улсын жишигт нийцсэн эрх зүйн системийг хөгжүүлэх зорилт чухал хэвээр байна.

Гэрийн аюулгүй байдал – Угаарын хийнээс урьдчилан сэргийлэх шинэчлэл ба иргэдийн оролцоо

Нийслэлийн Түлш хэрэглэгчдэд үйлчлэх төвийн хяналт, хамгаалалтад орсон угаарын хийний аюулгүй байдал нь өвлийн улиралд улам бүр чухал болж буйг мэргэжлийн байгууллагууд онцолж байна. Өнгөрсөн хугацаанд угаарын хийн эрсдэлийг бууруулах зорилгоор хэрэгжиж буй хяналт, засвар үйлчилгээний тогтолцоог өргөн хүрээнд сайжруулж, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэхэд анхаарлаа хандуулж байна.

Нийслэлийн хэмжээнд нийт 176 мянган өрхөд угаарын хийнээс урьдчилан сэргийлэх мэдээлэл, сэрэмжлүүлэг, засвар үйлчилгээ үзүүлж буй “Түлш хэрэглэгчдэд үйлчлэх төв” ОНӨААТҮГ-ын мэдээллээр, энэ өвлийн улиралд түлшний хэрэглээ, галлагаа эрс нэмэгдэж, угаарын хий илрүүлэх мэдрэгч төхөөрөмжийн дуудлагын тоо өссөөр байна. Өдөрт дунджаар 1200-1300 дуудлага хүлээн авч, 300-350 өрхөд засвар үйлчилгээ хийж буй энэ төвийнхэн угаарын аюулыг бууруулах чиглэлээр тодорхой үр дүнд хүрч буй ч, олон хүн амын оролцоо, хяналт, мэдээллийн түвшин нэмэгдсээр байна.

Энэ жил хүйтний улирал эхэлж, түлшний хэрэглээ ихсэхийн хэрээр угаарын хий, яндан хоолойн битүүмжлэл алдагдах зэрэг эрсдлүүд илүү тодорчээ. Тухайлбал, яндангийн битүүмж алдагдсанаас угаарын хий илрэх эрсдэлийг нэмэгдүүлж, иргэдийн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөх нөхцөл байдал үүсэж байна. Угаар мэдрэгч төхөөрөмжийн дуут дохио ирэх үед иргэдийн зарим нь унтраах эсвэл утсаа авахгүй байхаас үүдэн, эрсдэл улам нэмэгдэж буйг мэргэжлийн байгууллагууд анхааруулж байна.

Мөн, угаарын хий үнэргүй, харагддаггүй тул иргэд өөрсдөө мэдэх боломжгүй тул зөвхөн мэдрэгч төхөөрөмжийн тусламжтайгаар илрүүлдэг. Гэсэн хэдий ч, иргэдийн дунд дохио ирэх үед утсаа авахгүй, эсвэл дохиог орхих зэрэг хандлага байсаар байна. Энэ нь угаарын хийн эрсдлийг нэмэгдүүлэх гол хүчин зүйл болж байна. Үүний зэрэгцээ, засвар үйлчилгээний багууд өөрийн хуваарийн дагуу долоон дүүрэгт ажиллан, шаардлагатай айл өрхүүдийн зуух, пийшин засварлаж, битүүмжлэж буй нь онцгой ач холбогдолтой байна. Үүнээс харахад, чанарын шаардлага хангаагүй зуух, түлшний хэрэглээ угаарын хий үүсэх шалтгааны нэг болж буйг судалгаанууд харуулж байна.

Өнгөрсөн хугацаанд ирсэн 2500 гаруй дуудлагаас 2384 айлд засвар үйлчилгээ хийж, угаарын аюулгүй байдлыг сайжруулахад чиглэсэн ажил өрнөж байна. Гэсэн хэдий ч, түлшний чанар болон хэрэглээний хэв маяг, яндангийн засвар үйлчилгээний зөрүү нь угаарын хийн түвшинг нэмэгдүүлэх гол хүчин зүйлсийн нэг байсаар байна. Тухайлбал, сайжруулсан түлшний шаталтын хугацаа 8 цаг байдаг боловч, зарим айл өрхүүд 5-6 цагийн дараа гал унтарсныг буруу ойлгож, яндангаа хаадаг нь аюулыг улам бүр нэмэгдүүлж буйг мэргэжлийн байгууллагууд анхааруулж байна.

Хамгийн их дуудлага ирж буй Сонгинохайрхан дүүрэгт 15 мянга гаруй угаарын тохиолдол бүртгэгдсэн бөгөөд, эдгээрийн дунд 644 өрх шөнийн цагаар аюултай түвшинд хүрсэн угаарын хийн мэдэгдэлтэй тул газар дээр нь очиж, иргэдийг авран хамгаалах ажиллагаа явагдаж байна. Ийм нөхцөлд иргэдийн оролцоо, хяналт, мэдлэгийг нэмэгдүүлэх шаардлага улам илүү тодорхой болж буйг салбарын мэргэжилтнүүд онцолж байна.

Нийслэлийн удирдлага, мэргэжлийн байгууллагууд угаарын хийн эрсдэлийг бууруулахын тулд иргэдийг мэдлэгжүүлэх, угаар мэдрэгчийг тогтмол шалгаж, зөв байрлуулах, унтраахгүй байлгахыг зөвлөж байна. Мөн, аюулгүй байдлын хувьд түлшний чанар, засвар үйлчилгээний стандарт мөрдөх, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх нь хамгийн чухал алхам болж буйг салбарынхан онцолж байна.

Цаашид угаарын хийн эрсдэлийг бууруулахад иргэдийн оролцоо, технологийн дэвшил, бодлого төлөвлөлт хамтран ажиллах шаардлагатай бөгөөд энэ чиглэлээр төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаа, сургалт сурталчилгаа өргөжих нь чухал юм. Эдгээр хүчин зүйлсийг нэгтгэн авч үзэхэд, аюулгүй гэр бүл, аюулгүй орчин бүрдүүлэхэд иргэдийн оролцоо ба технологийн дэвшил нь салшгүй холбоотой болохыг онцлон тэмдэглэж байна.