Монгол Улсад ураныг олборлоход газар доогуур уусган олборлох технологи ашиглах нь олон улсын жишигт нийцсэн, байгальд ээлтэй, аюулгүй арга гэж мэргэжилтнүүд үзэж байна.

Энэ технологи нь газрын гүнд орших ураны хүдэрт тусгай уусмал шахаж, хүдрийг газар дээр гаргалгүйгээр уусган, зөвхөн уусмал хэлбэрээр дээш соруулж авах арга юм. Ингэснээр:

• Ил уурхай шиг газар сэндийчдэггүй,
• Хаягдал чулуу, тоос, шороо үүсдэггүй,
• Цацраг идэвхт бодис газрын гадарга руу ил гарахгүй,
• Байгаль орчинд учруулах нөлөө хамгийн бага байдаг.

Энэхүү арга нь Франц, Канад, Казахстан, Австрали зэрэг ураны тэргүүлэх олборлогч орнуудад олон арван жил хэрэглэгдэж ирсэн найдвартай туршлагатай технологи юм. Казахстан улс өнөөдөр дэлхийд уран олборлолтоор тэргүүлж байгаа нь ч энэ технологийн шууд үр дүн гэж үздэг.

Монголд ажиллах ураны төсөл ч мөн энэ аргыг сонгож байгаа бөгөөд хөрс, ус, агаарыг хамгаалах, орон нутгийн орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байх зарчимд тулгуурлан хэрэгжих юм. Цаашид төслийн явцад байгаль орчны үнэлгээ, хяналт, олон нийтийн оролцоо ил тод явагдахыг зохих хууль, дүрэм шаарддаг.

Өнөөдөр буюу 2025.06.17-ны өдөр Түц эрxлэгчдийн нэгдсэн xолбооноос (ТЭНX) xэвлэлийн бага xурал зарлаж “ТҮЦ 33” үзэсгэлэн xудалдаа xийx гэж байгаа талаар албан ёсоор мэдэгдэв.

“Монголын xудалдаачдын xолбоо” ТББ-ын гүйцэтгэx заxирал Э.Урантөгсийн зүгээс маргаашнаас эxлэx “ТҮЦ 33″ явуулын маягийн үзсгэлэн xудалдаа нь ард иргэдэд түгээдэг буруу ойлголтыг залруулж зөв мэдээллийг түгээx зорилготой үйл ажиллагаа xэмээв.

Тэрээр ” Бидний xэлж заншсанаар ТҮЦ буюу түргэн үйлчлэx цэгийг боxир заваан, гэж ард иргэдэд ойлгуулдаг. Гэвч тийм биш.

Бид Монгол Улсын бүxий л томооxон заx, дэлгүр, супер маркет гэээд xудалдааны төвүүдээр зарагддаг адилxан бүтээгдэxүүнийг зарж борлуулдаг.

Монгол Улсын гаалиар оруулж ирдэг адилxан барааг зардаг.

Түүнээс биш X.Нямбаатар даргын яриад байгаа xор зардаг гэдэг нь ташаа мэдээлэл. Энэ бол цэвэр гүтгэлэг” xэмээв.

З.Төмөртөмөө гэж хэн бэ?

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатарын хуурай дүү, улс төрийн ойрын хүрээлэлд тооцогддог З.Төмөртөмөө “Улаанбаатар орон сууцжуулалт” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирлаар 2025 онд томилогдсон. Тэрбээр Чингэлтэй дүүргийн иргэдийн төлөөлөгч бөгөөд өмнө нь Агаар орчны бохирдлыг хариуцсан орлогчоор ажиллаж байсан нэгэн юм.

З.Төмөртөмөөг улс төрийн хүрээлэлд том төсөв, хөрөнгө оруулалттай салбар, байгууллагуудад “шахаагаар” томилогддог гэдгээр нь илүүтэй таних болсон.  Тэрбээр Баянхонгор аймгийн угшилтай бөгөөд Ерөнхийлөгчийн Тамгын Газрын дарга асан, өнөөгийн Ерөнхий сайд Г.Занданшатартай олон жилийн нягт холбоотой, дотно харилцаатай нэгэн гэгддэг. Үүнийхээ ачаар 2020 оны орон нутгийн сонгуулийн дараа Хотын дарга Д.Сумьяабазарын орлогчоор ч томилогдож байсан билээ.

З.Төмөртөмөө НИТХ-ын төлөөлөгчөөр ажиллаж байх хугацаандаа ч хэвлэлийн анхааралд байнга өртөж байсан бөгөөд орчны бохирдлыг бууруулахтай холбоотой төсвийн үр дүнгүй зарцуулалт, тендертэй холбоотой маргаануудаар шүүмжлэл дагуулж байсан. НИТХ-ын төлөөлөгч З.Төмөртөмөө ажлын бус цагаар төрийн албаны машин хөлөглөн, найрын ширээ хэсэж явна

Сүүлийн үед улс төрийн хүрээнд МАН доторх бүлэглэлүүдийн хүчний тэнцвэр өөрчлөгдөж буй талаар яриа гарч буй. Тодруулбал, Хотын дарга Х.Нямбаатарын багт Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулгын нөлөө бүхий “БЭТ” фракц нэвтэрсэн гэх яриа хүчтэй гарсан бөгөөд энэ нь МАН-ын дотоод зөрчлийг ч илтгэх шинжтэй.

⚠️ З.Төмөртөмөөгийн ажилласан байгууллагуудад тулгарсан нийтлэг асуудлууд:

1. Нийтийн мэдээллийн ил тод бус байдал
   – “Таван Толгой Түлш”-ийн PR хариуцаж байх үед угаарын хийд иргэд хордсон асуудалд компанийн зүгээс хариуцлагаас бултаж, мэдээлэл нуун дарагдуулсан.

2. Тендерийн маргаан
   – Хотын орлогч байхдаа Нийслэлийн зүгээс зарласан тендерүүдэд эрх бүхий нөхдөөр дамжуулан “тодорхой компаниудад” давуу эрх олгосон гэх шүүмжлэл тасраагүй бөгөөд энэ бүхэн түүнтэй холбогддогыг хохирогч компаниуд хэлдэг

3. Батламжийн халаасны “шоу”
   – Одоо бол тэрээр дахин төлөвлөлтийн төслүүдийн албан ёсны шийдвэр гаргагч, батламж олгогч болсоноор, дахин төлөвлөлтийн төсөлд олон жил ажиллаж, цаг үеийн хүнд нугачааг даван гарсан туршлагатай компаниудын зөвшөөрлийг хүчингүй болгож, сарын мэргэжлийн бус хүмүүсийн худалдан авсан “жирийн” компаниудад батламж олгож төрийн нэр барьж дээрэм хийсээр байна.

💥 Бодит жишээ: Сонгинохайрхан дүүргийн 18-р хорооны СТ-4 орон сууцны төслийн “дээрэм”

“Гартаам Агат” ХХК-ийн ерөнхий захирал Ё.Батцоож гэх иргэн нь өмнө нь ломбард ажиллуулж, хоолны газар тогооч хийдэг нэгэн бөгөөд барилгын лицензтэй компани  ердөө саяхан худалдан авсан даруйдаа Төмөртөөмөөгийн нөлөөгөөр сонгон шалгаруулалтад ялж байх юм.

📰 Факт: 2025 оны 5 дугаар сарын 22-ны өдөр тус газарт төсөл хэрэгжүүлэгчийг сонгон шалгаруулах урилга нийслэлийн албан ёсны сувгаар нийтлэгдсэн байна.

📌 Гэвч ердөө сар хүрэхгүй хугацаанд: Барилгын зураг төслийг боловсруулж, инженерийн тооцоо, архитектурын шийдлийг гаргаж, эрх бүхий байгууллагын техникийн нөхцөлүүдийг аван, мэргэжлийн хяналт, зураг төсөлд магадлал (экспертиз) хийлгэн, баталгаажсан төслийн материал бүрдүүлж, тендерт оролцон ялсан болж таарч байна.

⚠️ Энэ нь бодит нөхцөлд боломжгүй үйл явц бөгөөд сонгон шалгаруулалт өмнө нь тохиролцсон, эсвэл материал бүрдүүлэлт хууль зөрчин түргэвчилсэн байж болзошгүй ноцтой шинжтэй байна.

💣 Энэ нь төрийн нэр барьж хийгдэж буй state-capture + nepotism (төрийн хяналтаас ангид найз нөхдийн хүрээний хуваарилалт) гэж олон улсын нэр томьёонд ордог. Олон улсын жишгээр бол:

🔺 Kleptocracy (авлигын дэглэм)
🔺 State-sanctioned corporate raiding (төрийн баталгаатай дээрэм)
🔺 Crony corruption (хамаарал бүхий авлига) юм.

😢 Сүүлийн үеийн хохирч буй компаниудаас цөөн хэдийг жагсаавал:

1. “Монре Девелопмент” ХХК – 2022 оноос хойш төлөвлөлт хийсэн ч зөвшөөрөл хүчингүй болсон

2. “Сүбүта Холдинг” ХХК – Сүхбаатар дүүрэгт төслийн барилга зогсож, зөвшөөрөл хүчингүй болсон

3. “Арвижих Инвест” ХХК – БЗД-т газрын зөвшөөрлөө цуцлуулж, 1.2 тэрбумын хохирол хүлээсэн

4. “Эрдэнэс Аз” ХХК – Хан-Уул дүүргийн төсөлд 3 жилийн хөдөлмөөө үрэн таран болгуулсан

📎 ИРГЭД, КОМПАНИУД ХОХИРОХОД ХҮРГЭЖ БОЛОХ ХУУЛЬ ЗӨРЧСӨН ҮЙЛДЭЛ ЮУ ВЭ?

📌 Монгол Улсын Эрүүгийн хууль:

Эрүүгийн хуулийн 22.1 дүгээр зүйл – Албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглах

“Төрийн албан тушаалтан албан тушаалын бүрэн эрхээ урвуулан ашиглаж, өөртөө болон бусдад ашиг олгосон бол…”

Эрүүгийн хуулийн 18.6 дугаар зүйл – Тендерийн үйл ажиллагаанд хууль бусаар оролцох

“Төрийн худалдан авах ажиллагаанд хууль бусаар нөлөөлөх, эсхүл үр дүнг өөрчлөх зорилгоор хуурамч материал бүрдүүлсэн, бусдад давуу байдал олгосон бол…”

Эрүүгийн хуулийн 22.5 дугаар зүйл – Албан тушаалын эрх мэдлээ хэтрүүлсэн

“Эрх мэдлээ хэтрүүлж, иргэн, аж ахуйн нэгжид хохирол учруулсан бол…”

🧭 ШАЛГУУЛАХ ШААРДЛАГАТАЙ ГОЛ АСУУДЛУУД:

1. Сонгон шалгаруулалтын материалын бүрдүүлэлтийг хуулийн хугацаанд хийсэн эсэх

2. Зураг төсөл, магадлал, зөвшөөрлийн бүрдэл нь бодитой эсэх

3. Төслийн ард байгаа этгээдүүдийн ашиг сонирхлын зөрчил байгаа эсэх

4. Урьдчилсан тохироо, нууц тендер байж болзошгүй нөхцөл байгаа эсэх

5. Өмнө нь ажиллаж байсан туршлагатай компани мөн эсэх

🗣️ УРИАЛГА: ХУУЛЬ, ШҮҮХИЙН БАЙГУУЛЛАГУУД АНХААРАЛ ХАНДУУЛНА УУ

Монгол Улсын хууль тогтоомж, шударга ёсны зарчимд нийцүүлэн:

Энэхүү сонгон шалгаруулалтыг дахин шалгаж, хууль, шүүхийн байгууллагууд албан ёсоор мөрдөн шалгах ажиллагаа эхлүүлэх шаардлагатай байна.

Монгол Улсад төрийн нэр барьсан дээрэм, найзын тохироотой тендер, иргэдийн итгэл үнэмшлийг уландаа гишгэх явдлыг хатуухан зогсоох цаг ирээд байна.

🔍 Дүгнэлт:

• Энэхүү сонгон шалгаруулалтыг хууль хяналтын байгууллагууд дахин шалгаж, Эрүүгийн хэрэг үүсгэх шаардлагатай.

• Нийслэлийн дахин төлөвлөлтийн бүх тендерийг нээлттэй, олон нийтэд хяналттай хэлбэрээр явагдах эрх зүйн орчныг шинэчлэх зайлшгүй шаардлагатай.

• Төсөлд хохирсон компаниудын хохирлыг үнэлж, нөхөн төлбөр, эрх зүйн хамгаалалт үзүүлэх механизм бий болгох хэрэгтэй.