Газар нутгийн мал аж ахуйн шинэчлэл: 2025 онд Монголын мал аж ахуйн салбарын зорилт, боломж, сорилт

Монголын мал аж ахуйн салбар 2025 он хүртэлх төлөвлөлтөд шинэчлэлийн зорилго, өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх олон боломжийг харуулж байна. Улс даяар нийт 213.3 мянган малчин өрхөд 65.7 сая мал шилжиж, эдгээр малын дунд 122.5 сая хонь өвөлжиж, хаваржих төлөвлөгөө гарсан нь мал аж ахуйн салбарын өргөн хүрээний шинэчлэлийн эхлэл боллоо. Энэ тоонд 16.6 мянган малчин өрхийн 5.7 сая толгой мал өвөлжихөөр тооцоологджээ.

Малчдын хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн тэжээлийн бэлтгэл ч идэвхтэй хийгдэж байна. Аймаг, сумын аюулгүй нөөцөд нийт 36.4 мянган тонн бүдүүн, 30.8 мянган тонн хүчит тэжээл бэлтгэгдэж, бэлтгэлийн гүйцэтгэл нь мал аж ахуйн салбарын аюулгүй байдлыг хангах суурь нөхцөл болж байна. Мөн энэ онд улсын хэмжээнд хадлан, сүрэл, ногоон тэжээл, үйлдвэрийн болон гар тэжээл зэрэг төрөл бүрийн тэжээлийн бэлтгэл 50-огоос дээш хувийн гүйцэтгэлтэй явагдаж байна.

Экспортын салбарт ч шинэ боломж олдсоор байна. Мах, махан бүтээгдэхүүн экспортлогч аж ахуйн нэгжүүд 2025-2026 онд нийт 162 мянган тонн мах экспортлох нөөцтэй бөгөөд өнөөдрийн байдлаар 51 мянган тонныг 211.2 сая ам.долларын орлогоор экспортлоод байна. Түүнчлэн амьд мал экспортын тоо 57,099 толгойг давжээ. Энэ дунд Монголын мал экспортлогчид бог малыг Узбекистан, Хятадад амьдаар экспортлох зөвшөөрөл авч, тус улсууд руу нийт 30 мянга гаруй малыг гаргажээ.

Энэ бүхэн нь Монгол Улсын мал аж ахуйн салбарын өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх зорилтын хүрээнд хийгдэж буй бодит алхмууд бөгөөд цаашид тэжээлийн ач холбогдол, экспортын шинэ зах зээл, малын шинэчлэл, технологийн дэвшил зэрэг олон хүчин зүйл салбарын өсөлтөд нөлөөлөх нь тодорхой байна. Монголын мал аж ахуй эрдэм шинжилгээ, инновацын шинэчлэлийг хослуулан, дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх чадвараа нэмэгдүүлэх боломжийг бүрдүүлж буй энэ цаг үе нь салбарын ирээдүйн хөгжил, шинэчлэлийн түлхүүр болно гэдгийг шинжээчид онцолж байна.

Эх сурвалж: Guren.mn AI newsgpt

Цаг агаарын гэнэтийн гамшигт үзэгдлээс сэрэмжлүүлэх: Монголын нутгаар хүчтэй цасан ба салхитай хүйтэн үе эхэлж байна

Монгол Улсад ойрын өдрүүдэд цаг агаарын аюултай үзэгдлүүдийг урьдчилан таамаглаж, иргэд, малчид, тээвэрчдийг сэрэмжлүүлж байна. Онцгой нөхцөл байдлын үүднээс иргэдийг бэлтгэлтэй байхыг уриалж, цас орж, салхи ширүүсч, мөстөлт үүсэх боломжтойг анхааруулж байна.

Хүчтэй цасан шуурга, хүйтэрлээс урьдчилан сэргийлэх шаардлага

Өнгөрсөн өдрүүдэд Монгол орны баруун, төв, зүүн хэсгээр цас орж, хүйтний эрч нэмэгдсэн нь ирэх өдрүүдэд улам хүчтэй цасан шуурга, салхитай байх төлөвтэйг харуулж байна. Тухайлбал, 6-7-нд шилжих шөнө Өвөрхангайн нутаг, Архангай, Булган, Төв аймгийн нутгаар хүчтэй цас орж, зам харгуй, тээвэрт хүндрэл учрах магадлалтай. Мөн 7-ны өдөр Хэнтийн нутгаар цасан шуурга шуурч, үзэгдэх орчин хязгаарлагдаж, зам гүүр халтиргаа гулгаа үүсэх эрсдэл нэмэгдэхээр байна.

Түүнчлэн, нутгийн зүүн хэсгээр 6-7-нд хүчтэй цас орж, говь, тал, хээрийн нутгаар хүчтэй салхитай байх тул иргэд, малчид онцгойлон анхаарал болгохыг зөвлөж байна. Мөн цас орж, салхи ширүүсэх нь мөстөлт үүсгэж, зам талбайг аюултай болгох тул тээврийн байгууллагууд, жолооч, жолоочийн туслах, зорчигчид аюулгүй байдлаа хангах шаардлагатай.

Цаг агаарын урьдчилсан төлөв ба нөлөөлөл

2025 оны 11-р сарын 5-6-ны өдрүүдэд нутгийн зүүн хэсгээр бага зэрэг үүлэрхэг байдал хадгалагдаж, бусад нутгаар үүлэрхэг байдал үүснэ. Шөнөдөө баруун аймгуудын нутгийн баруун болон өмнөд хэсгээр, өдөртөө ихэнх нутгаар бороо, нойтон цас орж, цасан шуурга, хүйтэрлээс үүдэлтэй үзэгдэх орчин хязгаарлагдах магадлалтай. Улаанбаатар хотод тодорхойгүй үүлэрхэг байдалтай, бага зэрэг цас орж магадгүй бөгөөд салхи хойш эргэж, секундэд 4-9 метр хүрнэ.

Эдгээр цаг агаарын нөхцөл байдал нь мал аж ахуй, тээвэр, хөдөө аж ахуйн салбаруудад шууд нөлөөлөх бөгөөд өвлийн хүйтэн, цасан шуурга нь хөдөлгөөн, аюулгүй байдалд аюул учруулах магадлалтай. Мөн, цас орж, салхитай байх нь говь, тал, хээрийн нутгууд дээр халтиргаа гулгаа үүсгэж, замын хөдөлгөөнд хүндрэл учруулахаас гадна, малын бэлчээрийн нөхцөл байдалд нөлөөлж, өвлийн мал аж ахуйн төлөвлөгөөг шинэчлэх шаардлагатай болж байна.

Цаашид авах арга хэмжээ ба нийгмийн хариуцлага

Иргэд, малчид, тээвэрчид, байгууллагууд цаг агаарын урьдчилсан мэдээг дагаж, онцгой байдалд бэлтгэлтэй байх шаардлагатай. Тухайлбал, замын хөдөлгөөнийг зохицуулах, малын бэлчээрийн менежментийг шинэчлэх, өвлийн хөдөө аж ахуйн төлөвлөлтийг эрт эхлүүлэх зэрэг арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх нь чухал юм.

Мөн төрийн байгууллагууд, ялангуяа Онцгой байдлын байгууллага, Цаг уур орчны хяналт, мэргэжлийн байгууллагууд цаг агаарын өөрчлөлтөд хурдтай хариу үйлдэл үзүүлэх, иргэдийг мэдээллээр хангах үүрэгтэй. Энэ үеийн онцгой анхаарал нь гамшигт үзэгдлийг бууруулах, иргэдийн амь нас, эд хөрөнгийг хамгаалах хамгийн чухал арга юм.

Монголд шатахууны хомсдол дахин сэдэрч, үнийн өсөлт үргэлжилж байна

Өнгөрсөн он жилүүдийн адил энэ жил ч Монгол Улсад шатахууны хомсдол, үнийн өсөлт зэрэг асуудлууд дахин нүүрлэж байна. Тодруулбал, улсын хэмжээнд шатахууны хомсдол үүсч, иргэдийн өдөр тутмын амьдралд сөргөөр нөлөөлсөөр байгаа нь нийтлэг үзэгдэл болоод удаж буй. Энэ жилийн хувьд, салбарын мэргэжилтнүүдийн тайланд үндэслэн, нөхцөл байдал илүү тодорхой болж байна.

Өнгөрсөн сард салбарын сайд Г.Дамдинням хэлэхдээ “Шатахууны шок бүрэн арилсан” гэж мэдэгдсэн ч, бодит байдалд хангалттай байдал хангагдаагүй хэвээр байна. Тэрбээр ОХУ болон БНХАУ-аас нийлүүлэгдэж буй АИ-92 автобензин хангалттай байгаа хэмээн онцолж байсан ч, өнөөдрийн байдлаар импортын нөхцөл байдал өөрөөр батлагдаж байна. Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн яамны мэдээллээр, 2025 оны арваннэгдүгээр сарын 6-ны байдлаар нийт 438 вагонцистерн газрын тосны бүтээгдэхүүн хилээр орж ирээд байгаа бөгөөд үүнээс зөвхөн АИ-92 автобензиний хувьд, 82 вагон тутамд 54 нь буулгалтын өртөөнд иржээ.

Энэ нь дийлэнх вагон нь дараагийн түгээлтийн шатанд байгааг харуулж байгаа бөгөөд, тээврийн хэлтсийн мэдээллээр, Дарханд хоёр вагон, Рашаантад найман вагон, Толгойт өртөөнд 38 вагон, Улаанбаатарт таван вагон, Чойрт нэг вагон байгааг илтгэж байна. Үүний зэрэгцээ, дизелийн түлш 320 вагон, пропан 13 вагон, бутан 15 вагон, шингэрүүлсэн хий /LPG/ найман вагон тус тус хүлээгдэж байгаа юм.

Түүнчлэн, хөдөлж буй вагонуудыг тооцвол, Сүхбаатар өртөөнөөс 28 вагон замдаа явж байгаа бөгөөд эдгээрийг Толгойт, Чойр, Багануур зэрэг өртөөнүүдэд хүргэх төлөвтэй байна. Үндэсний статистикийн хороо (ҮСХ)-ийн мэдээллээр, нийслэлд АИ-92 шатахууны үнэ литр тутамд 2590 төгрөг хүрч, хөдөө орон нутгуудаар литр тутамд 2797 төгрөгт хүрээд байна. Мөн А-80 шатахууны үнэ 2611 төгрөг, дизелийн түлшний үнэ 3321 төгрөг болсныг мэдээлжээ. Энэ нь дизелийн түлшний үнэ 2.2 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна.

Энэ нөхцөл байдал нь Монгол Улсын эдийн засаг, тээвэр, өдөр тутмын амьдралд шууд нөлөөлж буй бөгөөд иргэдийн тээвэрлэлтийн зардал өсөх, олон нийтэд хүнд суртал үүсгэх зэрэг сөрөг нөлөөллийг үүсгэж байна. Мөн, шатахууны хомсдолын асуудал нь зөвхөн улсын дотоодын зах зээлд төдийгүй, эдийн засгийн тогтвортой байдал, импортын хамаарлыг нэмэгдүүлэх, стратегийн нөөцийн зохицуулалтад шинэ бодлого, шийдлийг шаардах болсон.

Тодорхойлолтоор, энэ нөхцөл байдал нь Монгол Улсад эдийн засгийн хүндрэлийн нэг илрэл болж, тээврийн салбарын шинэчлэл, импортын баталгаажуулалт, нөөцийн удирдлага, үнийн зохицуулалт зэрэг олон салбарын хамтын ажиллагааг шаардах боллоо. Иргэдийн амьдралын чанарыг хадгалах, эдийн засгийн тогтвортой байдалд хүргэхийн тулд, төрийн байгууллагууд хурдан арга хэмжээг авч, стратегийн нөөцийг нэмэгдүүлэх, зах зээлийн хяналтыг сайжруулах шаардлагатай байна.

Дүгнэлт: Монголд шатахууны хомсдол дахин сэдэрч, үнийн өсөлттэй зэрэгцэн, эдийн засгийн олон салбарт сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Үүнийг шийдвэрлэхэд, стратегийн нөөцийн удирдлага, импортын хангамжийг сайжруулах, төрийн бодлого, зах зээлийн зохицуулалтыг оновчтой болгох шаардлагатай. Ирээдүйд эдгээр арга хэмжээ нь эдийн засгийн тэнцвэрийг хадгалах үндэс болох тул, улс төр, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг шинэ түвшинд гаргах цаг иржээ.